Zasoby językowe obejmują nie tylko duże języki, ale też języki mniejszości i migrantów

Projekt FOSTERLANG jest finansowany przez Komisję Europejską w ramach programu Horyzont Europa kwotą blisko 3 mln euro; koordynuje go prof. Justyna Olko – dyrektorka Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Oficjalnie zainaugurowano go w czwartek w Muzeum Kultury Wilamowskiej w Wilamowicach, a uroczystości zbiegły się z obchodzonym 26 września Europejskim Dniem Języków.

Podstawowym celem projektu jest wspieranie użytkowników języków: mniejszościowych, zagrożonych wymarciem oraz zmarginalizowanych w Europie – zarówno tych „rdzennych”, jak i języków migrantów.

– Nasze podejście do kapitału językowego jest inne niż to dominujące, które opiera się przede wszystkim na uznaniu wartości rynkowej, społecznej, kulturowej, komunikacyjnej dużych języków międzynarodowych i państwowych; albo na uznaniu wielojęzyczności, ale właśnie w kontekście tych „silnych” języków. My chcemy pokazać olbrzymią wartość oddolnej, lokalnej wielojęzyczności, która zawsze charakteryzowała Europę i inne regiony świata. Opiera się ona na naturalnej, można powiedzieć – spontanicznej socjalizacji w wielojęzyczności, uwzględniającej lokalne języki i warianty językowe. Dlatego chcemy przedefiniować – a może i zrewolucjonizować – rozumienie kapitału językowego z uwzględnieniem języków kontestowanych: języków mniejszości i migrantów – mówiła w rozmowie z PAP prof. Justyna Olko.

Swoje przekonanie opiera na wynikach wcześniejszych badań, które wykazały, że możliwość używania języków lokalnych i wariantów językowych wiąże się z wyższym dobrostanem psychicznym i społecznym ich użytkowników. – Zarazem pozytywne relacje mniejszości z grupami dominującymi pozytywnie wpływają na spójność społeczną – dodała.

– Lokalne społeczności nauczyły nas, aby patrzeć na rzeczywistość i rozmaite jej komponenty relacyjnie, ponieważ wszystko ze sobą jest powiązane, a kawałkowanie rzeczywistości, choć jest tradycyjną praktyką akademicką, jest coraz bardziej kontestowane. Musimy więc zrozumieć, jak rozmaite aspekty kapitału ludzkiego się przenikają. Dlatego ten niezauważany, ignorowany, wręcz odrzucany kapitał często zagrożonych języków lokalnych i migrantów jest naszym zdaniem bardzo istotnym składnikiem harmonijnego funkcjonowania społeczeństw z uznaniem ich różnorodności – tak w Europie, jak i na świecie. I znakomicie wpisuje się w misję Unii Europejskiej: zjednoczeni w różnorodności – podkreśliła naukowczyni.

Prof. Olko jest przekonana, że różnorodność w społeczeństwie przynosi korzyści wszystkim – i tym poszczególnym mniejszościom, i społeczeństwu dominującemu.

– Żyjemy w czasie narastających nacjonalizmów, propagandy, dezinformacji, gdzie użytkownicy takich języków, jak śląski, kaszubski czy łemkowski, przedstawiani są jako zagrożenie dla integralności państwa narodowego. My, badacze, a zarazem działacze współpracujący ze społecznościami mniejszościowymi, wiemy, że jest dokładnie odwrotnie. Uznanie praw i odrębności językowej i kulturowej oraz tożsamości mniejszości jest warunkiem spójności, integralności i dobrego funkcjonowania państw w dzisiejszym świecie – wskazała.

W ramach projektu FOSTERLANG (Fostering Linguistic Capital: A Roadmap for Reversing the Diversity Crisis and Activating Societal Benefits in Europe) zaangażowani społecznie badacze – wraz z przedstawicielami społeczności lokalnych i organizacji pozarządowych – najpierw zdiagnozują aktualną sytuację języków mniejszościowych w Europie, by następnie zaproponować kompleksowe strategie, jak prawo i praktyki w zakresie polityki językowej, edukacyjnej i społeczno-kulturowej mogłyby wspierać tę oddolną wielojęzyczność oraz zachować jej ciągłość. Celem projektu jest również zrównoważony rozwój i różne, powiązane ze sobą, wymiary dobrostanu społeczności lokalnych i migranckich.

W działania i badania silnie zaangażowane będą same społeczności mniejszościowe, m.in. Katalończycy, Baskowie, mniejszość słoweńska z Karyntii w Austrii, Szkoci, Walijczycy czy Samowie z Norwegii. – To mocna i zróżnicowana reprezentacja – mamy duże, silne języki, które otrzymują wsparcie państw, jak i te mniejsze, które borykają się z zachowaniem swojej ciągłości – powiedziała prof. Olko.

Z Polski w projekcie wezmą udział Łemkowie, Kaszubi i Wilamowianie. – Ci ostatni, Wilamowianie, choć są małą społecznością, mogą pochwalić się ogromnymi sukcesami, jeśli chodzi o odrodzenie językowo-kulturowe i walkę o uznanie swojej odrębności kulturowej i językowo-etnicznej. Przykładem ich działań jest również przegłosowanie przez Sejm i Senat nowelizacji ustawy ustanawiającej język wilamowski jako regionalny; teraz czekamy na decyzję prezydenta – podała naukowczyni.

PAP zapytała też prof. Olko, czy w jej ocenie nadszedł czas na odradzanie się języków mniejszościowych w Europie. – Kiedy kilkanaście lat temu zaczęłam zajmować się tym tematem i współpracować ze społecznościami, wyobrażałam sobie, że solidna wiedza naukowa i pozytywny przekaz na temat wartości i funkcjonowania tych języków w jakiś sposób zmodyfikują świadomość społeczeństwa. Dzisiaj cały hejt, który się wylewa względem użytkowników tych języków, ale i dyskryminacja tych społeczności, pokazuje, że oporność na wiedzę naukową oraz pozytywnie ukierunkowane działania edukacyjno-społeczne jest wciąż bardzo duża – wskazała.

Jednocześnie dodała, że stoją za tym „obiektywne czynniki, jak dezinformacja, internetowe trolle czy różne formy propagandy”. – Do tego dochodzi szkodliwa narracja przedstawiająca mniejszości i różnorodność językową jako zagrożenie dla spójności państwa w obliczu zagrożeń politycznych, zewnętrznych – oceniła badaczka.

W jej ocenie nie pomaga również aktualna polityka językowa – ta kodyfikowana w ustawach. – Ona nie nadąża za wyzwaniami dzisiejszego świata. Zresztą, prawo europejskie, czyli Europejska Karta Języków Mniejszościowych i Regionalnych, od samego początku było bardzo ograniczone i konserwatywne. Przykładowo, wprowadziło jako jedno z kryteriów politycznego uznania języka rozróżnienie między językiem a dialektem, co jest kompletnie absurdalne z punktu widzenia nauki, a do dziś jest wyznacznikiem myślenia polityków i niestety także wielu badaczy. Dlatego w tym momencie nie widzę przestrzeni na fundamentalną zmianę prawa językowego, także tego, które chroniłoby migrantów pod kątem ich kapitału językowego i kulturowego. My jednak nadal będziemy robić swoje, generować i przekazywać rzetelną wiedzę naukową, która mogłaby być podstawą lepszej polityki językowej, społecznej i edukacyjnej, oraz pracować razem z lokalnymi społecznościami – podsumowała prof. Justyna Olko.

Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)

akp/ agt/ mhr/